του Jean-Noel Kapferer*Στις αρχές της δεκαετίας τού 1980, η Procter and Gamble δεχόταν κάποιες χιλιάδες τηλεφωνήματα την ημέρα από ανήσυχους καταναλωτές που ήθελαν να πληροφορηθούν αν η εταιρεία είχε σχέσεις με τον Σατανά, γιατί αυτό ψιθυριζόταν ευρύτατα. Σύμφωνα με τους ψιθύρους, το τότε σήμα της εταιρείας –ένα πρόσωπο που ατένιζε μία μυριάδα αστέρια– έκρυβε στην πραγματικότητα σατανικά σήματα. Έτσι, ψιθυριζόταν ότι η Procter and Gamble είχε συμφωνήσει με τον Διάβολο να καταθέτει το 10% των κερδών της σε μία σατανική σέκτα.
Με αφετηρία το δυτικό τμήμα του Μισισσιπή, ο ψίθυρος αυτός προσλάμβανε απίθανες διαστάσεις και έριχνε την αμερικανική εταιρεία σε έναν πρωτόγνωρο γι αυτήν πόλεμο, αυτόν κατά των ψιθύρων. Επρόκειτο δε για έναν σκληρό επικοινωνιακό πόλεμο, γιατί αρκετές θρησκευτικές οργανώσεις στις ΗΠΑ συνιστούσαν το σαμποτάζ των προϊόντων της εταιρείας που έφεραν το επίμαχο σήμα της.
Μια άλλη περίπτωση ψιθύρων είναι αυτή της τρομοκρατικής επίθεσης κατά των Διδύμων Πύργων στην Νέα Υόρκη την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Οι ψίθυροι την αποδίδουν σε συνωμοσία της CIA και όχι στην Αλ-Κάϊντα –αν και η τελευταία ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης. Στις μέρες μας, ψίθυροι υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει οικονομική κρίση και ότι όλα όσα συμβαίνουν παγκοσμίως έναν και μόνον στόχο έχουν: να πλήξουν τις κοινωνικές κατακτήσεις.
Χωρίς να αποκλείεται ότι κάποιοι ψίθυροι ή κυκλοφορούσες φήμες μπορεί να ευσταθούν, το φαινόμενο αυτό δεν παύει να είναι πολύ σοβαρό για οποιαδήποτε επικοινωνιακή πολιτική, διότι επιβεβαιώνει την ρήση «καλύτερα να σού βγει το μάτι παρά το όνομα».
Για το ευρύ κοινό, η λέξη «ψίθυρος» παραπέμπει σε ένα μυστηριώδες, σχεδόν μαγικό φαινόμενο, το οποίο φοβίζει, γοητεύει, υποβάλλει ή πυρακτώνει. Όμως, στην πραγματικότητα οι ψίθυροι κάθε άλλο παρά μυστηριώδεις είναι. Υπακούουν σε μία ισχυρή λογική, τους μηχανισμούς της οποίας μπορεί κανείς να αποσυνδέσει. Αρκεί να θέσει τα καλά ερωτήματα: Από πού πηγάζουν οι ψίθυροι; Γιατί πλήττουν συγκεκριμένα πρόσωπα; Προς τί οι επιθέσεις κατά εταιρειών; Σε ποιους κανόνες υπακούουν; Ποιο είναι το απώτερο μήνυμά τους; Υπάρχουν συμφέροντα από πίσω τους και ποια είναι αυτά; Τέλος, μπορεί να εξουδετερωθεί ένας ψίθυρος και με ποιον τρόπο;
Γύρω από το θέμα αυτό υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία, η οποία εμπλουτίστηκε προσφάτως και με μελέτες-αναλύσεις σχετικές με τον ρόλο που παίζουν οι ψίθυροι στις χρηματιστηριακές συναλλαγές και αποφάσεις, καθώς και στις επενδυτικές αποφάσεις. Η βιβλιογραφία αυτή καλύπτει δε όλο το φάσμα της λειτουργίας των ψιθύρων: στην πολιτική, στην οικονομία, στην κοινωνική ψυχολογία και στην δημιουργία φόβου.
Οι περισσότερες από τις διεθνείς μελέτες πάνω στο πολύ σοβαρό αυτό επικοινωνιακό θέμα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι ψίθυροι μπορούν να αντιμετωπιστούν προληπτικά, αρκεί μια εταιρεία ή ένα πρόσωπο να έχουν λάβει υπ’ όψιν τους την ύπαρξη του φαινομένου αυτού –και να θέλουν, βέβαια, να το αντιμετωπίσουν. Από δε επιστημολογικής πλευράς, η μελέτη των ψιθύρων φωτίζει ένα θεμελιακό ερώτημα: γιατί πιστεύουμε αυτό που πιστεύουμε; Η δε απάντηση στο ερώτημα αυτό ίσως για πολλούς να μην είναι ούτε εύκολη, ούτε ιδιαιτέρως ευχάριστη.
* Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Επικοινωνίας στο Παρίσι, πρόεδρος του Ιδρύματος Μελέτης και ΨΙθύρων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου