ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΙΤΟΤΗΤΑ Η ΑΜΕΡΙΚΗ;

Τα «γεράκια» των ομολόγων είναι έτοιμα να επιτεθούν στα αμερικανικά κρατικά χρεόγραφα ή πρόκειται για φαντασιοπληξία;

του Paul Krugman*

Όταν ήμουν νέος και αφελής, πίστευα ότι οι σημαντικοί άνθρωποι έπαιρναν αποφάσεις στηριζόμενοι στην προσεκτική μελέτη των δεδομένων. Τώρα ξέρω καλύτερα. Οι αποφάσεις των Σοβαρών Ανθρώπων βασίζονται ως επί το πλείστον στις προκαταλήψεις και όχι στη ανάλυση. Και αυτές οι προκαταλήψεις υπόκεινται σε μόδες και φημολογίες. Αυτό είναι και το αντικείμενο της στήλης μου.

Τους τελευταίους μήνες, τόσον εγώ όσο και πολλοί άλλοι, παρακολουθήσαμε –με έκπληξη και τρόμο– να εμφανίζεται μία συναίνεση στους πολιτικούς κύκλους υπέρ των άμεσων μέτρων λιτότητας. Αυτό δηλαδή που θεωρείται κοινή λογική πλέον είναι ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για μείωση δαπανών, παρά το γεγονός ότι οι ισχυρές οικονομίες του πλανήτη παραμένουν σε βαθιά ύφεση. Η κοινή αυτή λογική δεν βασίζεται ούτε σε δεδομένα, ούτε σε κάποιου τύπου προσεκτική ανάλυση. Αντίθετα, στηρίζεται σε κάτι που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε, επιεικώς, απλή εικοτολογία και, λιγότερο επιεικώς, αποκυήματα της φαντασίας μιας πολιτικής ελίτ –πιο συγκεκριμένα, ως πίστη σε αυτά που έχω φτάσει πλέον να αποκαλώ αόρατο γεράκι των ομολόγων και νεράϊδα της εμπιστοσύνης.

Τα γεράκια των ομολόγων είναι επενδυτές που τραβούν την πρίζα από τις κυβερνήσεις τις οποίες θεωρούν αδύναμες ή απρόθυμες να πληρώσουν τα χρέη τους. Δεν υπάρχει πια καμμία αμφιβολία ότι οι χώρες μπορεί να υποφέρουν από κρίσεις εμπιστοσύνης (βλέπε την υπερχρεωμένη Ελλάδα). Αλλά αυτό που υποστηρίζουν οι υπέρμαχοι της λιτότητας είναι ότι, πρώτον, τα γεράκια των ομολόγων είναι έτοιμα να επιτεθούν στην Αμερική και, δεύτερον, ότι την επιθετικότητά τους κινδυνεύει να πυροδοτήσει οποιαδήποτε περαιτέρω δαπάνη σε μέτρα τόνωσης της οικονομίας.

Τί λόγο έχουμε να πιστεύουμε ότι τα παραπάνω αληθεύουν; Πράγματι, η Αμερική έχει μακροχρόνια προβλήματα με τον προϋπολογισμό της, αλλά το τί θα αποφασίσουμε σχετικά με την τόνωση της οικονομίας τα δύο επόμενα χρόνια δεν έχει ουσιαστικά καμμία σχέση με την ικανότητά μας να διαχειριστούμε αυτά τα μακροχρόνια προβλήματα. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο διευθυντής της Υπηρεσίας Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, Ντάγκλας Έλμενορφ, «δεν υπάρχει καμμία ουσιαστική αντίφαση ανάμεσα στην παροχή πρόσθετων κεφαλαίων για την τόνωση της οικονομίας σήμερα, που τα ποσοστά της ανεργίας είναι υψηλά και πολλά εργοστάσια και γραφεία υπολειτουργούν, και την επιβολή περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής σε μερικά χρόνια από σήμερα, όταν παραγωγή και απασχόληση θα έχουν πια φτάσει κοντά στο υψηλότερο σημείο».

Πριν από τρεις μήνες, μια ελαφρά ανάκαμψη στα μακροπρόθεσμα επιτόκια χαιρετίστηκε με κραυγές που άγγιζαν τα όρια της υστερίας: «Ο φόβος του χρέους ανεβάζει τα επιτόκια», ήταν το πρωτοσέλιδο της Wall Street Journal, παρόλο που δεν υπήρχαν εμφανείς ενδείξεις αυτού του φόβου, και με τον Άλαν Γκρήνσπαν να αναφέρεται στο γνωστό παράδειγμα για το «καναρίνι στο ορυχείο». Έκτοτε, τα μακροπρόθεσμα επιτόκια υποχώρησαν και πάλι. Και αντί να εγκαταλείψουν τα αμερικανικά κρατικά χρεόγραφα, είναι σαφές ότι οι επενδυτές τα αντιμετωπίζουν ως το πιο σίγουρο στοίχημα εν μέσω μιας οικονομίας που παραπαίει.

Εντούτοις, οι υπέρμαχοι της λιτότητας εξακολουθούν να μάς διαβεβαιώνουν ότι τα γεράκια των ομολόγων θα μάς επιτεθούν ανά πάσα στιγμή, αν δεν σπεύσουμε να μειώσουμε τις δαπάνες εδώ και τώρα. Τί στοιχεία υπάρχουν υπέρ της πεποίθησης ότι η δημοσιονομική συρρίκνωση οδηγεί στην πραγματικότητα σε επέκταση, μόνο και μόνο επειδή δημιουργεί εμπιστοσύνη;

Όντως, υπάρχουν περιπτώσεις στην Ιστορία που οι περικοπές δαπανών, σε συνδυασμό με τις αυξήσεις φόρων, ακολουθήθηκαν από οικονομική ανάπτυξη. Αλλά, απ’ όσο γνωρίζω, σε καθένα από αυτά τα παραδείγματα έχει αποδειχθεί, έπειτα από προσεκτική μελέτη, ότι οι αρνητικές συνέπειες της λιτότητας αντισταθμίστηκαν από μία σειρά άλλων παραγόντων, οι οποίοι δεν φαίνεται να ισχύουν σήμερα.

Οπότε, την επόμενη φορά που θα ακούσετε σοβαροφανείς ανθρώπους να εξηγούν την ανάγκη για δημοσιονομική λιτότητα, προσπαθήστε να αναλύσετε τα επιχειρήματά τους. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα ανακαλύψετε πως, αυτό που ακούγεται ως σκληροπυρηνικός ρεαλισμός, βασίζεται ουσιαστικά σε αποκυήματα της φαντασίας, στην πίστη ότι τα αόρατα γεράκια των ομολόγων θα μάς τιμωρήσουν αν είμαστε κακοί και η νεράϊδα της εμπιστοσύνης θα μάς ανταμείψει αν είμαστε καλοί.

* Νομπελίστας καθηγητής οικονομολόγος