Αλλαγή σε αξίες και όχι απλώς υλικές μεταβολές

Πηγή: The New York Times

Οι περισσότεροι άνθρωποι που έζησαν το 1800 δεν ήταν πλουσιότεροι από αυτούς που ζούσαν το 100.000 π. Χ. Η διατροφή τους δεν ήταν καλύτερη, δεν ήταν ψηλότεροι ούτε μακροβιότεροι.

Κάποια στιγμή, λοιπόν, γύρω στο 1800, η οικονομική ανάπτυξη απογειώθηκε, πρώτα στη Βρετανία, αργότερα αλλού. Την απαρχή της ανάπτυξης αυτής περιγράφει στο βιβλίο του «Η Πεφωτισμένη Οικονομία» ο Τζόελ Μοκάιρ του Πανεπιστημίου Νορθγουέστερν, που ισχυρίζεται ότι η κρίσιμη μεταβολή συντελέσθηκε στον νου και τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Λόγω πολιτισμικών μεταλλάξεων, οι τεχνικοί απέκτησαν επιστημονικές γνώσεις, τις οποίες εφάρμοσαν στην πράξη. Για παράδειγμα, οι επιχειρηματίες χρησιμοποίησαν τις γεωλογικές έρευνες στα ορυχεία και τις μεταφορές.

Γρήγορα η Βρετανία κυριάρχησε στον κόσμο. Επειτα όμως παρήκμασε. Και πάλι η καταλυτική μεταβολή συντελέσθηκε στον νου και τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Σύμφωνα με τις καταγραφές του ιστορικού Κορέλι Μπάρνετ, οι επίγονοι εκείνων που οικοδόμησαν την αυτοκρατορία αποσύρθηκαν από το εμπόριο, προσπάθησαν να υπερβούν τις πρακτικές γνώσεις και υιοθέτησαν πιο συμπαθή στάση έναντι της ζωής.

Ολα αυτά είναι σήμερα πολύ επίκαιρα, καθώς το 65% των Αμερικανών πιστεύει ότι η χώρα τους διέρχεται περίοδο παρακμής, όπως προκύπτει από την τελευταία δημοσκόπηση των NBC / Wall Street Journal. Μάλλον έχουν δίκιο. Τα σημερινά οικονομικά προβλήματα είναι δομικά. Βρισκόμαστε στη μέση της εξόδου από την ανεργία. Οι μισθοί είναι στάσιμοι εδώ και δεκαετίες. Τέλος, τα προβλήματα στην αγορά εργασίας είναι σοβαρά και δυσεπίλυτα.

Πρώτη συμβουλή των ιστορικών είναι ότι πρέπει να κατανοήσουμε την κατάσταση, αναζητώντας αλλαγές σε ιδέες και αξίες και όχι απλώς υλικές μεταβολές. Εάν παρατηρήσει κανείς την Αμερική, τώρα θα διαπιστώσει ότι πάσχει από κάτι ανάλογο με τη «βρετανική ασθένεια». Υστερα από δεκαετίες ευμάρειας, οι ΗΠΑ απομακρύνθηκαν από τη μονοκόμματη πρακτική νοοτροπία τους, χάρη στην οποία δημιουργήθηκε στην αρχή τόσος πλούτος.

Η μετατόπιση είναι ορατή σε όλη την κοινωνική διαστρωμάτωση. Αρχίζουμε από τις ελίτ. Οι λαμπρότερες διάνοιες της Αμερικής εγκαταλείπουν τη βιομηχανία και τον τεχνολογικό τομέα και στρέφονται στη δικηγορία, στην οικονομία, στον συμβουλευτικό τομέα ή στον ακτιβισμό, πεδία όχι και τόσο προσοδοφόρα. Το 2007, το 58% των ανδρών αποφοίτων του Χάρβαρντ και το 43% των γυναικών κατευθύνθηκαν στον οικονομικό και συμβουλευτικό τομέα.
Η απομάκρυνση από τις εμπορικές αξίες αποτυπώνεται ξεκάθαρα σε ομιλίες της Μισέλ Ομπάμα. «Μην πηγαίνετε στην κορπορατίστικη Αμερική. Γίνετε δασκάλες, δουλέψτε για την κοινωνία, γίνετε κοινωνικοί λειτουργοί, νοσοκόμες... Προτιμήστε αυτές τις επιλογές, ώστε από τη βιομηχανία παραγωγής χρήματος να περάσουμε στη βιομηχανία αρωγής», συμβούλευσε γυναίκες από το Οχάιο. Καθώς χαρισματικοί άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα σε όλα τα προαναφερθέντα, η Αμερική ίσως γίνει πιο ανθρώπινη και λιγότερο πλούσια.

Επειτα είναι και η μεσαία τάξη. Η επικράτηση της οικονομίας των υπηρεσιών έγινε αιτία να δημιουργηθεί μια ολόκληρη κάστα νέων μεσαίων υπαλλήλων και στελεχών που επιζητούσαν συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Αυτός ο τρόπος, όμως, είχε κόστος. Η κατανάλωση και μαζί τα χρέη εκτινάχθηκαν στα ύψη, το ίδιο και το εμπορικό έλλειμμα. Για να ανταποκριθεί στη ζήτηση, η οικονομία αναπροσαρμόστηκε, μειώνοντας τις επενδύσεις στον μεταποιητικό τομέα και στα εμπορεύσιμα αγαθά και υπερεπενδύοντας στον κλάδο λιανικών πωλήσεων και στην κατοικία.

Αυτοί οι υπάλληλοι γραφείου δεν ήθελαν τα παιδιά τους να επανέλθουν στην εργατική τάξη. Ετσι, ο τομέας των επικοινωνιών υπερκορέστηκε, ενώ παράλληλα μεγάλωνε η έλλειψη ειδικευμένων εργατών. Μία από τις διαστροφικές πτυχές αυτής της κρίσης είναι ότι η αύξηση της ανεργίας και η αύξηση των θέσεων εργασίας ήταν παράλληλες, καθώς οι εταιρείες στον μεταποιητικό τομέα δεν μπορούν να βρουν ειδικευμένους χειριστές μηχανημάτων. Η Ναριάνα Κοτσερνακότα της Ομοσπονδιακής Τράπεζας στη Μινεσότα εκτιμά ότι εάν υπήρχε ισοσκελισμός μεταξύ της προσφοράς ειδικευμένων εργατών και των απαιτήσεων των εργοδοτών, τότε το ποσοστό ανεργίας θα ήταν 6,5% και όχι 9,6%.

Αυτή η αναντιστοιχία οφείλεται σε πολλούς παράγοντες (οι άνθρωποι πολύ δύσκολα πωλούν τα σπίτια τους και αναζητούν νέες ευκαιρίες), το βασικό πρόβλημα όμως συνίσταται στο ότι έχουμε πάρα πολλούς μεσίτες στεγαστικών δανείων και πολύ λίγους χειριστές μηχανών ή μηχανολόγους.

Ετσι, ερχόμαστε τώρα στην κατώτερη τάξη. Εδώ συντελείται κανονική ρήξη του κοινωνικού ιστού. Γύρω στο ένα τέταρτο ή ένα τρίτο των Αμερικανοπαίδων ζουν με ένα γονιό ή χωρίς καθόλου γονείς, σε χαώδεις γειτονιές με άθλια σχολεία. Ενα τεράστιο τμήμα του ανθρώπινου κεφαλαίου της αμερικανικής κοινωνίας υποχρησιμοποιείται και αυτό συμβαίνει επί μία ολόκληρη γενεά. Προσωπικώς δεν είμαι πεπεισμένος ότι παρακμάζουμε. Οι αδυναμίες αυτές μπορούν να καταπολεμηθούν από υπαρκτές δυνάμεις. Ομως η μετατόπιση αξιών είναι πραγματική και υπαρκτή. Σε όλα τα κοινωνικά στρώματα ο κόσμος μετακινείται από τις εμπορικές, παραγωγικές δραστηριότητες προς περισσότερο ευχάριστες και φωτεινές, αλλά λιγότερο παραγωγικές. Η προσοχή μας μπορεί να περισπάται από ατέρμονες συζητήσεις περί πακέτων βοηθείας και των αποτελεσμάτων τους. Αυτή τη στιγμή, όμως, όλα αυτά είναι άσχετα με τα όσα συμβαίνουν. Το ουσιαστικό ζήτημα είναι εάν η Αμερική είναι ευχαριστημένη με τη στροφή προς «συμπαθέστερες απασχολήσεις» και εάν όχι, τι μπορεί να γίνει, εάν μπορεί ακόμη κάτι να γίνει.