ΑΓΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ένα επίκαιρο βιβλίο του Παναγιώτη Γεννηματά, επίτιμου αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων

Σε μία περίοδο όπου όντως η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε κατάσταση προβληματισμού, αναζητήσεων αλλά και μεγάλων δυσκολιών ως προς την οικοδόμησή της, το βιβλίο του Παναγιώτη Γεννηματά «Αγωνία Για Την Ευρώπη» (εκδόσεις Πεδίο) αποτελεί σίγουρα ένα πολύτιμο αναλυτικό εργαλείο.

Όπως επισημαίνει και ο καθηγητής Παν. Καζάκος στον πρόλογό του, το κύριο θέμα των κειμένων είναι η ευρωπαϊκή ενοποίηση και το δράμα της προσαρμογής –ή της μη προσαρμογής– που εκτυλίχθηκε αφότου η Ελλάδα συνδέθηκε συμβατικά με τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, ακριβέστερα στην λατινογερμανική Ευρώπη. Οι διατυπώσεις του ανακαλούν στην μνήμη την μακρά διαδοχή παρόμοιων ιστορικών εμπειριών του δράματος, ήδη από την εποχή που το Βυζάντιο έπνεε τα λοίσθια και όπου εμβληματικές προσωπικότητες, όπως ο καρδινάλιος Βησσαρίων, αναζητούσαν διέξοδο σωτηρίας στην εισαγωγή και οικειοποίηση από την ετοιμοθάνατη ανατολική αυτοκρατορία της ανερχόμενης δυτικής αναπτυξιακής τεχνογνωσίας και όχι απλά σε κάποιες πολιτικές «συμφωνίες κορυφής». Ένα παρόμοιο δράμα διαδραματίστηκε επίσης και αργότερα, με τις αναλαμπές του «νεοελληνικού διαφωτισμού», που τελικά εξοβελίστηκε από το νέο ελληνικό κράτος στα πρώτα βήματα μετά την ίδρυσή του.

Προφανώς ο συγγραφέας οφείλει πολλά στην φιλοσοφική του παιδεία, ειδικότερα την γερμανική, καθώς και στην επίδραση κορυφαίων διανοουμένων-πολιτικών, όπως π.χ. ο ρητά μνημονευόμενος Παναγιώτης Κανελλόπουλος –το κλασσικό έργο του οποίου «Ιστορία Του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» κατά σύμπτωση επανεκδίδεται.

Στο πλαίσιο αυτό, η ευρωπαϊκή ενοποίηση αντιμετωπίζεται υπό την έννοια της ομοσπονδιακής προοπτικής της. Διερευνώνται έτσι σημαντικά και αλληλένδετα ειδικά ζητήματα σχετικά με την ομοσπονδιακή προοπτική της Ευρώπης, την ευρωπαϊκή ταυτότητα, τον ρόλο του κράτους-έθνους, τους αναχρονιστικούς ορισμούς της ελληνικής ταυτότητας που περιστρέφονται γύρω από ένα εξωραϊσμένο ιστορικό παρελθόν αλλά παραβλέπουν τα νέα δεδομένα και τις απαιτήσεις του μέλλοντος σε έναν ραγδαία εξελισσόμενο κόσμο, τις σχέσεις της ΕΕ με τις ΗΠΑ, την νομισματική ένωση, τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, κ.α.

Ο συγγραφέας δεν εκθέτει απλά τις απόψεις του, αλλά «προκαλεί» τον αναγνώστη. Με αιχμηρές διατυπώσεις διαπερνά το συμπαγές τοίχωμα της συμβατικής σκέψης που συνθλίβει μείζονα προβλήματα σε τεχνικές λεπτομέρειες, χωρίς όμως να παραβλέπει τα ουσιώδη επιμέρους ζητήματα.

Από τους προβληματισμούς που αναμοχλεύει το βιβλίο, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί το ζήτημα της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος ενός από τα κείμενά του: «Ευρωπαϊκή Ένωση και Τουρκία –προλεγόμενα σε μία επικίνδυνη για την Ευρώπη προοπτική». Στο εκτεταμένο αυτό κείμενο, ο Παν. Γεννηματάς επισημαίνει ότι η ιστορική διαδρομή των ευρωτουρκικών σχέσεων από το 1961 δεσμεύει όλο και περισσότερο την ΕΕ και ότι, επομένως, η τελευταία έχει ιστορικά αυτοδεσμευθεί είτε να προχωρήσει σε αποδοχή της προοπτικής της ένταξης, είτε να επανατοποθετήσει το ζήτημα σε νέα διαπραγματευτική βάση, προτείνοντας μια πολυδιάστατη, ειδική («προνομιακή») σχέση. Ο ίδιος φαίνεται να υποστηρίζει έμμεσα μια τέτοια επανατοποθέτηση, με μία σύνθετη επιχειρηματολογία που ευθέως παραπέμπει στην διαφορετικότητα και το μέγεθος της Τουρκίας, καθώς και στον κίνδυνο διάλυσης της ΕΕ με την «αχαλίνωτη και ανοικονόμητη τουρκική συμμετοχή».

Εμμέσως πλην σαφώς, πρόσφατες δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών κ. Αχμέτ Νταβούτογλου ενισχύουν τις θέσεις του Παναγιώτη Γεννηματά, όμως παραπέμπουν και σε μιαν άλλη θεώρηση της γεωπολιτικής πραγματικότητας από την Ελλάδα.