ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΡΧΙΕΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Δεν είναι μόνον εμπαθείς, αδίστακτοι και πνευματικά πορωμένοι. Είναι και αγράμματοι. Εκτός και αν προσποιούνται αυτή την τελευταία ιδιότητα για να εξαπατούν τις γαλαρίες των πραγματικά αγράμματων.

Είναι γνωστό και αποδεικνύεται καθημερινά ότι, στην σημερινή Ελλάδα, ο μέσος δείκτης πνευματικής καλλιέργειας είναι τραγικά χαμηλός. Συνεπώς, μια τέτοια κοινωνία είναι έτοιμη να δέχεται οποιεσδήποτε ερμηνείες για την πραγματικότητα, από τους πλέον αδυσώπητους εχθρούς της. Και οι τελευταίοι δεν είναι άλλοι από αυτούς που θέλουν να ητν εγκλείσουν στο δικό τους διανοητικό στρατόπεδο για να μπορούν να την ελέγχουν και, ως εκ τούτου, να την εξουσιάζουν. Σήμερα δε το έργο τους διευκολύνεται αφάνταστα και από την ηλεκτρονικο-τηλεοπτική μαζοποίηση, η οποία στηρίζεται στο θέαμα, στο στιγμιαίο και στην εκπτώχευση του λόγου.

Στο πλαίσιο αυτό, συνεπώς, τα νέα μαζικά άτομα αδυνατούν να σκεφθούν λογικά, δεν γνωρίζουν τις αποχρώσεις, δεν ανέχονται τον αντίλογο και δεν προάγουν στο εσωτερικό τους τις διαλεκτικές συζητήσεις, υιοθετώντας ή απορρίπτοντας τις απόψεις στο σύνολό τους. Είναι ετεροκίνητα, εύπιστα, ευμετάβλητα, ασταθή, παρορμητικά, μισαλλόδοξα, δογματικά, ουτοπικά, αυταρχικά και συντηρητικά –ειδικά το τελευταίο σημαίνει ότι τείνουν πάντα να επαναφέρουν την τάξη πραγμάτων την οποία μόλις ανέτρεψαν και συνεπώς η επαναστατικότητά τους είναι μυθώδης και φαινομενική.

Όπως αναφέρει και ο καθηγητής πολιτικής ψυχολογίας, Νικόλας Χρηστάκης, τα συναισθήματα που γνωρίζουν προαναφερόμενα μαζικά άτομα είναι σχεδόν πάντοτε ακραία και βίαια. Η συμπάθεια μετατρέπεται εύκολα σε λατρεία και η αντιπάθεια σε μίσος. Η ηθικότητά τους μπορεί να είναι πολύ μικρότερη αλλά και πολύ μεγαλύτερη από αυτήν των μεμονωμένων ατόμων, γι αυτό και πολλές φορές η –ασυνείδητη, έστω– αφοσίωση σε έναν στόχο και η αυταπάρνησή τους δεν αποκλείεται να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του πολιτισμού –φαινομενικά, τουλάχιστον, διότι η πρόοδος τείνει να αποδίδεται στις προσπάθειες κάποιων μεμονωμένων ατόμων.

Η νοητική συγκρότηση της μάζας την καθιστά συνεπώς ιδιαίτερα ευπρόσβλητη σε απλοϊκές, θεμελιώδεις ιδέες, βαθειά ριζωμένες στο ασυνείδητο, που αποτελούν μέρος των «κληρονομικών» αποθεμάτων του κάθε έθνους. Οι ιδέες που για διάφορους συγκυριακούς λόγους εισέρχονται στην συλλογική ψυχή μπορεί να αποκτήσουν τεράστια δύναμη και να έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις, οδηγώντας σε πολέμους και επαναστάσεις. Οι συλλογισμοί της μάζας είναι «πρωτόγονοι», χονδροειδείς, αναλογικοί, γενικευτικοί κλπ., ενώ καταλαβαίνουμε γιατί οι εικόνες μπορεί να ασκήσουν μεγάλη επιρροή στην φαντασία της. Η τελευταία είναι και η κατ’ εξοχήν έδρα της «πνευματικής ζωής» του πλήθους και η τέχνη της διακυβέρνησής τους συνίσταται στην τέχνη της έξαψης και του εντυπωσιασμού, της διέγερσης αυτής της φαντασίας, κυρίως μέσω δυνατών και υποβλητικών εικόνων, λέξεων και συνθημάτων, ύμνων, τραγουδιών κλπ.

Ως γνωστόν, η μάζα είναι ύλη παθητική και εύπλαστη. Έτσι, οι αρχιερείς της προπαγάνδας και της πνευματικής αχρειότητας επιστρατεύουν την απλή και ξεκάθαρη κατάφαση (η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την διείσδυση μιας ιδέας στο πνεύμα του πλήθους χωρίς την μεσολάβηση συλλογισμών, αποδεικτικών στοιχείων και διαλεκτικών αντιθέσεων που ενέχουν αποδοχή της αμφιοβολίας) και την επανάληψη, που συμπληρώνει το έργο της προηγούμενης. Με τον τρόπο αυτόν, μία ιδέα φτάνει τις βαθειές περιοχές του ασυνείδητου όπου σφυρηλατούνται τα κίνητρα των πράξεών μας. Αποτέλεσμα δεν είναι απλά να πιστεύουμε αυτή την ιδέα, αλλά να διακατεχόμαστε από αυτήν, έχοντας φυσικά ξεχάσει την διαδικασία που βρίσκεται στην βάση αυτής της ιδεολογικής μας διαμόρφωσης –και αλλοτροίωσης. Σχηματίζεται ένα «ρεύμα γνώμης» το οποίο, μέσω του προαναφερθέντος ισχυρότατου μηχανισμού της νοητικής μετάδοσης, «μολύνει» όλα τα άτομα της μάζας.

Πρόκειται για το μικρόβιο της προπαγάνδας, που κατά κόρον χρησιμοποιούν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι φανατικοί θρησκευτικοί ιντεγκριστές, οι απατεώνες της πολιτικής και της δήθεν δημοσιογραφίας και οι διάφοροι κοινωνικοί και οικονομικοί καιροσκόποι.

Η πιο ύπουλη μορφή αυτής της νέας προπαγάνδας είναι η διάδοση δήθεν πληροφοριών που κανείς δεν μπορεί να επαληθεύσει. Χαρακτηριστική, από την άποψη αυτή, είναι η αποπληροφόρηση που οργιάζει αναφορικά με την ελληνική οικονομική κατάσταση και την πιθανή χρεοκοπία της χώρας. Κάποιοι προσπαθούν να αποδώσουν την άκριτη συμπεριφορά και τον άκρατο δανεισμό των ελληνικών κυβερνήσεων από το 1981 έως και το 2009 σε διεθνείς συνωμοσίες και άλλα παρόμοια, ενώ προσφάτως διάφορες πομφόλυγες έρχονται στην επιφάνεια αναφορικά και με τον ορυκτό πλούτο της χώρας.

Απίστευτη είναι επίσης και η προπαγάνδα για τα πραγματικά αίτια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία αποδίδεται στον «επάρατο» νεοφιλελευθερισμό. Αγνοούν, έτσι, οι φορείς αυτής της αποπληροφόρησης ότι η περίφημη κρίση των subprimes ξεκίνησε από τις κρατικές αμερικανικές αρχές –παρά την σφοδρή αντίθεση οικονομολόγων, όπως ο Μίλτον Φρήντμαν, που ήσαν ριζικά αντίθετοι με τις τότε πρακτικές εμπνεύσεις Γκρήνσπαν. Όλα αυτά, όμως, για τον ηλεκτρονικό όχλο είναι μικρολεπτομέρειες. Όπως βέβαια και για τους αρχιερείς της προπαγάνδας.