Τα ΜΜΕ στη δίνη της κρίσης

Tου Πασχου Mανδραβελη (Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Είναι θλιβερά τα αποτελέσματα της κρίσης που χτυπάει και τον χώρο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (απολύσεις, συρρίκνωση δραστηριοτήτων κ.λπ.) αλλά πιο ανησυχητική είναι η αντίδραση σε αυτά. Εξαγγέλλονται απεργίες, οι οποίες αναστέλλονται· εκδότες απειλούν ότι θα κλείσουν παραδοσιακές εφημερίδες· προτείνονται γενικές απεργίες και στο τέλος τη νύφη πληρώνει μόνο η ταλαίπωρη ΕΡΤ, την οποία θέλουν δεν θέλουν χρηματοδοτούν οι πολίτες μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ.

Ολες αυτές οι αντιδράσεις δείχνουν ένα χώρο να παραπατά, σαν ζαλισμένο κοτόπουλο. Δεν υπάρχει, πέρα από τις ανακλαστικές αντιδράσεις, συγκεκριμένη πρόταση αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της κρίσης κι εδώ ίσως πρέπει να επισημάνουμε την τραγική ειρωνεία: ένας χώρος που έχει άποψη επί παντός, δεν έχει άποψη για τα του οίκου του. Προβλέπει σεισμούς, καταποντισμούς, χρεοκοπίες για τη χώρα, και χρόνια τώρα δεν βλέπει την κρίση που βροντοχτυπά την πόρτα του.

Δεν είναι τωρινή η κρίση στη βιομηχανία της ενημέρωσης. Από το 1989 οι εφημερίδες έχασαν το 80% της κυκλοφορίας τους. Και όμως δεν θορυβήθηκε κανείς. Δεν ανησύχησαν οι εκδότες· αντί να βελτιώσουν το βασικό τους ενημερωτικό προϊόν, να του προσθέσουν γνώση κι εγκυρότητα, προσέθεσαν μπιχλιμπίδια, που τα βαφτίσαμε «προσφορές. Δεν ανησύχησαν οι δημοσιογράφοι· έγιναν δύο επαναστάσεις στην ενημέρωση –ιδιωτική ραδιοτηλεόραση, Διαδίκτυο– και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις (πλην της ΕΣΗΕΜ-Θ, που τα δύο τελευταία χρόνια άρχισε να κινείται) δεν έκαναν ούτε ένα συνέδριο για τις νέες προκλήσεις του κλάδου.

Αλλά γιατί να ανησυχήσουμε; Η ελληνική οικονομία ήταν χωρισμένη σε τρεις τομείς: στον στενό δημόσιο τομέα, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (ΔΕΚΟ) και στον ευρύτατο δημόσιο τομέα, αποκαλούμενο και ιδιωτικό. Ο χώρος των ΜΜΕ –για κατανοητούς σε όλους λόγους– είναι από τους κατ’ εξοχήν κρατικοδίαιτους. Από τα μαύρα «2% του τζίρου των εκδοτών» μέχρι και την υποχρέωση όλων των Α.Ε. και ΕΠΕ να δημοσιεύουν σε απίθανες εφημερίδες τους ισολογισμούς τους, όλες οι κυβερνήσεις φούσκωσαν έναν χώρο που η αγορά χρόνια τώρα έδειχνε πως δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες της. Ετσι, δημιουργήθηκε το οικονομικό παράδοξο των ελληνικών ΜΜΕ. Δεν μιλάμε μόνο για τον απίστευτο αριθμό εφημερίδων, καναλιών ραδιοσταθμών κ.λπ., αλλά για την αντιστροφή των οικονομικών νόμων. Οταν μια αγορά συρρικνώνεται, ο αριθμός των επιχειρήσεων μειώνεται. Στην Ελλάδα συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Οσο έπεφταν οι κυκλοφορίες, τόσο αυξάνονταν οι τίτλοι των εντύπων.

Το παράδοξο φυσικά εξηγείται ότι τα ΜΜΕ δεν ανταγωνίζονταν στην πραγματική αγορά των καταναλωτών, αλλά στην αγορά της πολιτικής επιρροής. Οσο όμως ανταγωνίζονταν στη δεύτερη, τόσο έχαναν την πρώτη. Κάπως έτσι έχασαν τη μεγαλύτερη είδηση της μεταπολίτευσης (τη χρεοκοπία του ελληνικού κράτους), την οικονομική τους ανεξαρτησία και την πραγματική τους δύναμη, που είναι οι αναγνώστες τους.

Τώρα λοιπόν που ο «μεγάλος μπαμπάς» της ελληνικής κοινωνίας χρεοκόπησε, χρεοκοπούν και όλα τα παραπαίδια του. Χώροι που άμεσα ή έμμεσα ζούσαν από τις κρατικές επιδοτήσεις πρέπει να μπουν στη δύσκολη περίοδο της αναδιάρθρωσης. Αυτό ζούμε σήμερα, αλλά δυστυχώς όχι με τους καλύτερους όρους, ούτε με την ψυχραιμία που η γνώση της επερχόμενης κρίσης θα δημιουργούσε. Ετσι, για πρώτη φορά μετά πολλά χρόνια, ο χώρος των ΜΜΕ γίνεται πραγματικός καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας.