Η ΝΕΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ανάπτυξη και διείσδυση του Διαδικτύου δημιουργεί νέους όρους άσκησης της δημοσιογραφίας, για το καλύτερο ή για το χειρότερο κυρίως για την φήμη και την εικόνα επιχειρήσεων και «επωνύμων» προσώπων του δημοσίου βίου

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Κάποτε, μάς υπενθύμισε προσφάτως ο βρεταννικός The Economist, το καφενείο –υπό την ελληνική και την ευρύτερη ευρωπαϊκή μορφή του– ήταν τόπος ανάγνωσης εφημερίδων, ανταλλαγής απόψεων και κυκλοφορίας ειδήσεων. Κατά το γνωστό περιοδικό, «τα καφενεία, πριν 300 χρόνια, ήταν ιδεώδης χώρος για ελεύθερες συζητήσεις και δωρεάν ανάγνωση κάθε μορφής και περιεχομένου τυπωμένων ειδήσεων.

»Τα πάντα άλλαξαν όμως το 1833, όταν η πρώτη μαζικής κυκλοφορίας και απήχησης εφημερίδα, η New York Sun, καινοτόμησε χρησιμοποιώντας την διαφήμιση ως μέσον μειώσεως του κόστους των ειδήσεων, παρέχοντας ταυτοχρόνως στους διαφημιζόμενους την ευκαιρία να προσεγγίσουν ένα ευρύ κοινό. Την εποχή εκείνη, η πιο ευρείας κυκλοφορίας αμερικανική εφημερίδα πωλούσε 4.500 αντίτυπα την ημέρα. Η Sun, με το ατμοκίνητο πιεστήριό της, πολύ γρήγορα ξεπέρασε τα 15.000 αντίτυπα. Αυτός ο τύπος του ενός σεντ ακολουθήθηκε από το ράδιο και την τηλεόραση, μέσω των οποίων οι ειδήσεις, από αμφίδρομη συζήτηση, έγιναν μονόδρομος μεταδόσεων, με έναν σχετικά μικρό αριθμό εταιρειών να ελέγχουν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ).

»Σήμερα, η βιομηχανία των ειδήσεων επιστρέφει σε κάτι παραπλήσιο με το καφενείο. Το Διαδίκτυο κάνει τις εκδόσεις πιο συμμετοχικές, κοινωνικές, ποικίλες και κατευθυνόμενες, επαναφέροντας στο προσκήνιο ήθη που ίσχυαν πριν την μαζικοποίηση των μέσων. Η εξέλιξη αυτή θα έχει βαθύτατες επιπτώσεις στην κοινωνία και την πολιτική».

Αυτά επισημαίνει, μεταξύ άλλων, στο καλά δομημένο αφιέρωμά του ο Economist και σίγουρα θέτει προς συζήτηση, διερεύνηση και πολύπλευρη προσέγγιση ένα σοβαρό θέμα, αυτό της δημοσιογραφίας της επικοινωνίας και της δημοκρατίας σε έναν ήδη απρόβλεπτο 21ο αιώνα. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της νέας εποχής είναι το αυξανόμενο βάρος των αποκαλούμενων κοινωνικών μέσων, τα οποία επιτρέπουν σε έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων να συναντώνται, να φιλτράρουν ειδήσεις, αλλά και να τις διανέμουν με απίστευτη ταχύτητα. Τα πρακτικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή την τάση είναι πολυάριθμα και, όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς, δημιουργούν ένα νέο δημοσιογραφικό και επικοινωνιακό τοπίο, το οποίο ήδη επηρεάζει και τους τρόπους επικοινωνίας των επιχειρήσεων.

Γι αυτό οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναθεωρήσουν σε βάθος τις επικοινωνιακές και διαφημιστικές πρακτικές τους και, κατ’ επέκταση, να εκπονήσουν και να εφαρμόσουν νέες στρατηγικές σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας παρουσίας τους. Ωστόσο, μια τέτοια αναθεώρηση απαιτεί και την καλύτερη γνώση των νέων μορφών επαγγελματικής και ερασιτεχνικής δημοσιογραφίας που αναδεικνύονται και οι οποίες δεν είναι πάντα ούτε αντικειμενικές, ούτε καθαρές, ούτε διαφανείς.

Στο μέτρο δε που η ανωνυμία παραμένει το κύριο σήμα κατατεθέν της μπλογκόσφαιρας, είναι δυνατές πάσης φύσεως υπερβολές, μεροληψίες, συκοφαντίες και νοθείες. Επιχειρήσεις και άτομα μπορούν έτσι να καταστραφούν από κακόβουλους ανθρώπους και εκβιαστικές ενέργειές τους, ή ακόμα από πολιτικές σκοπιμότητες. Σε ολόκληρη την Ευρώπη υπάρχουν εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, περιπτώσεις επιχειρήσεων και μεμονωμένων ατόμων που για λόγους εκβιαστικούς και άλλους είδαν την φήμη και την εικόνα τους να ρίχνονται στην λάσπη, χωρίς να γνωρίζουν από πού και για ποιον λόγο ξεκίνησαν οι εναντίον τους συκοφαντικές επιθέσεις. Περιττόν βεβαίως να τονιστεί ότι οι πρακτικές αυτές ενίοτε εφαρμόζονται και από μεταξύ τους ανταγωνιστικές επιχειρήσεις –φαινόμενο ιδιαίτερα αναπτυγμένο στην νότια Ευρώπη.

Παράλληλα, με το Διαδίκτυο θα ενισχύεται όλο και περισσότερο η αποκαλούμενη σε πολιτικό επίπεδο μεροληπτική ή στρατευμένη δημοσιογραφία, η οποία στην Ελλάδα γνώρισε ως γνωστόν ημέρες δόξας. Σήμερα, η δημοσιογραφία αυτή κερδίζει συνεχώς έδαφος και πέραν του Ατλαντικού, όπου μπορεί κανείς να διαβάσει στα μπλογκς τα πιο απίθανα πράγματα.

Απέναντι στα φαινόμενα αυτά, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Ο μετασχηματισμός της βιομηχανίας των ειδήσεων είναι μονόδρομος και κάθε προσπάθεια ανακοπής του είναι καταδικασμένη. Χωρίς αμφιβολία, λοιπόν, δημιουργείται ένα ολότελα νέο ειδησεογραφικό, αλλά και καταναλωτικό ταυτοχρόνως περιβάλλον, το οποίο προοιωνίζει σοβαρές αλλαγές σε συμπεριφορές και τρόπους επιλογών. Στο EBR θα καταγράφουμε συνεχώς αυτή την νέα κατάσταση με αναλύσεις και ειδήσεις, με την ελπίδα ότι έτσι θα συμβάλουμε στην καλύτερη δυνατή αντίληψη αυτής της νέας εποχής επικοινωνίας.